اگر بگوییم اپتیک 313 شاخص‌ترین یا مهم‌ترین اپتیک در کل تاریخ سیستم‌های صوتی و تصویری خانگی است، اغراق نکرده‌ایم. اگر در ادامه این نوشته با ما در رایان همراه باشید، متوجه خواهید شد که چرا این قطعه تا این حد (ویژه) است.

واقعیت این است که در مجموعه سیستم‌های صوتی و تصویری خانگی، برند سونی همواره قوی‌ترین و پیشروترین جایگاه را داشته است. سونی در تولید قطعات داخلی دستگاه‌های خود یک استراتژی هوشمندانه و خاص را دنبال کرده است: تولید قطعات با کیفیتی که بتواند به طور عمومی و گسترده در مدل‌های مختلف دستگاه‌ها مورد استفاده قرار گیرد.

اپتیک 313 دقیقاً یکی از همین شاهکارها است. سونی در طی یک دوره طولانی (حدوداً ۱۵ ساله)، از این اپتیک در اکثر سیستم‌های صوتی خود، از ضبط‌های خانگی گرفته تا دی‌وی‌دی پلیرها و سینمای خانگی‌های پرفروش، استفاده کرده است. این گستردگی استفاده، اعتبار و کیفیت این قطعه را به وضوح نشان می‌دهد.

در این نوشته، ما به صورت تخصصی اپتیک 313 را بررسی کرده و شرایط فنی و تعمیر این قطعه افسانه‌ای را مورد تحلیل قرار خواهیم داد.

اپتیک چیست؟ تعریف و اجزای اپتیکال بلاک

اپتیکال پیکاپ (Optical Pickup) نام صحیح و تخصصی قطعه‌ای است که عموم کاربران و حتی برخی تعمیرکاران، آن را با نام‌های رایج‌تر لنز یا چشمی در دستگاه‌های سینمای خانگی و دی‌وی‌دی پلیرها می‌شناسند.

این قطعه به تنهایی کار نمی‌کند؛ بلکه به همراه چند قطعه دیگر، مجموعه کامل و حیاتی به نام اپتیکال بلاک (Optical Block) را تشکیل می‌دهد.

وظیفه کلی مجموعه اپتیکال بلاک، خواندن دقیق اطلاعات دیسک و انتقال داده‌های خوانده شده به برد سروو (Servo Board) دستگاه است تا فرآیند پردازش تصویر و صدا انجام شود.

در دستگاه‌های کلاسیک و پرکاربرد، مجموعه اپتیکال بلاک از ۴ قطعه اصلی زیر تشکیل شده است:

• ۱. پیکاپ (Pickup) / لنز لیزر

  • خواندن مستقیم اطلاعات دیسک را بر عهده دارد. این فرآیند شامل ساخت نور لیزر، تابش آن به سطح دیسک، دریافت نور برگشتی و انتقال آن سیگنال به برد سروو است.

• ۲. موتور اسپیندل (Spindle Motor)

  • مسئول چرخش دیسک (CD/DVD) با سرعت لازم و ثابت برای خوانده شدن اطلاعات توسط پیکاپ است.

• ۳. موتور اسلدر (Sleder Motor)

  • مسئولیت جابجایی دقیق و خطی مجموعه اپتیک (پیکاپ) در نقاط مختلف دیسک (از مرکز تا لبه‌ها) را به عهده دارد.

• ۴. لیمیت سوئیچ (Limit Switch)

  • این کلید وضعیت لودینگ دستگاه را مشخص می‌کند. باز یا بسته بودن لیمیت سوئیچ، دستور ریست شدن اطلاعات و شروع فرآیند لودینگ دیسک جدید را صادر می‌کند.

اپتیک دی‌وی‌دی چگونه کار می‌کند؟

تقریباً همه کاربران می‌دانند که این لنز دی‌وی‌دی (اپتیکال پیکاپ) است که وظیفه خواندن سی‌دی و دی‌وی‌دی را بر عهده دارد. به همین دلیل، وقتی دستگاه دیسک‌های MP3 یا تصویری را نمی‌خواند، اولین تصور این است که باید اپتیک را تعویض کنند. اما با دانستن اطلاعات مختصری در مورد سازوکار داخلی اپتیک، خواهید فهمید که این قطعه دقیقاً چگونه کار می‌کند:

به بیان ساده، اپتیک وظیفه دارد یک شعاع نور متمرکز (لیزر) تولید کرده و آن را به سطح دیسک بتاباند.

فرآیند خواندن اطلاعات در ۴ گام

1. ناهمواری‌ها (اطلاعات دیجیتال): دیسک‌های ما دارای ناهمواری‌های بسیار ریزی هستند. در واقع، اطلاعات دیجیتال (صفر و یک) به صورت همین ناهمواری‌ها (گودال‌ها و پستی‌ها) روی دیسک ثبت شده‌اند.

2. بازتاب نور: شعاع نوری لیزر به دیسک برخورد می‌کند و به دلیل سطح آینه‌مانند دیسک، بازتاب پیدا می‌کند.

3. تغییر سیگنال: شعاع نوری بازتابی، به دلیل عبور از روی همین ناهمواری‌ها، با سیگنال اصلی ارسالی متفاوت است. میزان و نوع تغییر آن دقیقاً متناسب با اطلاعاتی است که روی دیسک ثبت شده است.

4. مقایسه و استخراج داده: این دو اطلاعات (شعاع تابیده شده و شعاع بازتابی) در مدارهای الکترونیکی مقایسه شده و از هم کم می‌شوند. آنچه باقی می‌ماند، اطلاعات خالص دیجیتال (صفر و یک) است.

این اطلاعات دیجیتال استخراج شده، به مدارهای الکترونیکی برد سروو رفته و در آنجا از حالت دیجیتال به سیگنال آنالوگ تبدیل می‌شود. این سیگنال آنالوگ، مقدمه ایجاد صدا و تصویر است.

البته این سیگنال آنالوگ، خام است و برای اینکه قابل شنیدن و دیدن باشد، نیاز به فیلتر شدن و تقویت دارد. در نهایت، این سیگنال‌ها در مدارهای بعدی فیلتر و تقویت شده و به خروجی نهایی صدا و تصویر تبدیل می‌شوند.

علائم خرابی اپتیک 313 در سینمای خانگی و دی‌وی‌دی پلیر سونی

ساختار سیستم‌های صوتی سونی دارای یک تفاوت مهم با سایر برندها است: استفاده از سیستم عیب‌یابی داخلی در این دستگاه‌ها. به همین دلیل، علائم خرابی اپتیک در آن‌ها با برندهای دیگر متفاوت است. در عموم دستگاه‌های صوتی، خرابی اپتیک با علائمی مانند NO DISC، تیک زدن و شطرنجی شدن تصویر همراه است.

اما در مورد دستگاه‌هایی که از اپتیک 313 استفاده می‌کنند، علائم خرابی اپتیک به شکل زیر مشاهده می‌شود:

• باز و بسته شدن خودکار درب بخش سی‌دی (Tray)

  • در عموم سینمای خانگی‌های سونی (مانند مدل‌های DZ، FZ، و SZ) که از اپتیک 313 استفاده می‌کنند، یکی از علائم رایج خرابی اپتیک، باز و بسته شدن خودکار و بی‌دلیل درب بخش سی‌دی است.

• نمایش ارور C3100

  • در برخی از مدل‌های سینمای خانگی سونی، مانند مدل FX900، وقتی اپتیک 313 خراب می‌شود، عملکرد مکانیزم دیسک مختل شده و ارور C3100 نمایش داده می‌شود.

• نمایش ارور C1370

  • این ارور بیشتر در ضبط‌های خانگی سونی، به‌ویژه در سری AZ، دیده می‌شود. در این حالت، دیسک وارد دستگاه می‌شود، اما دستگاه قادر به خواندن اطلاعات دیسک نیست و ارور C1370 روی نمایشگر ظاهر می‌گردد.

• پیام CAN NOT PLAY (نمی‌تواند پخش کند)

  • این ارور عموماً در دی‌وی‌دی پلیرهای سونی مشاهده می‌شود. تفاوت آن با “NO DISC” در این است که اگر دیسکی داخل دستگاه نباشد، پیغام NO DISC نمایش داده می‌شود. اما اگر دستگاه دیسک را ببیند ولی به دلیل خرابی اپتیک نتواند اطلاعات آن را بخواند، پیام CAN NOT PLAY ظاهر خواهد شد.

⛔ تفاوت اپتیک 313 اصلی سونی با نمونه‌های تقلبی چینی

متأسفانه در سال‌های اخیر، به دلیل شهرت و کیفیت بالای اپتیک 313 سونی، نمونه‌های تقلبی و ارزان‌قیمت چینی آن به وفور وارد بازار قطعات یدکی شده‌اند. استفاده از این نمونه‌های فیک، نه تنها مشکل دستگاه را برطرف نمی‌کند بلکه می‌تواند عمر قطعات سروو را نیز کاهش دهد.

برای یک تعمیرکار حرفه‌ای، تشخیص نمونه اصلی از نمونه تقلبی اهمیت حیاتی دارد.

ملاک‌های تشخیص اپتیک 313 اصلی:

• ۱. رنگ آبی پیکاپ (نکته کلیدی):

  • نمونه اصلی سونی: رنگ آبی بدنه پلاستیکی پیکاپ (قسمتی که لنز در آن قرار دارد) دارای یک رنگ آبی تیره، پررنگ و غلیظ است که ساختار محکم و باکیفیتی را نشان می‌دهد.

  • نمونه‌های تقلبی چینی: راه شناخت نمونه‌های بی‌کیفیت، کمرنگ‌تر بودن و شفافیت بیشتر رنگ آبی بدنه نسبت به نمونه اصلی است.

• ۲. کیفیت چاپ و حکاکی:

  • در نمونه‌های اصلی، حکاکی نام قطعه و شماره مدل روی بدنه پلاستیکی خوانا، دقیق و بدون لکه است. نمونه‌های تقلبی اغلب دارای چاپ ضعیف یا حکاکی‌های نامنظم هستند.

• ۳. عملکرد و طول عمر:

  • اگرچه این ملاک پس از نصب مشخص می‌شود، اما طول عمر و توانایی خواندن دیسک‌های خش‌دار یا کپی، در نمونه اصلی بسیار بالاتر است. نمونه‌های چینی عموماً در مدت زمان کوتاهی (چند ماه) مجدداً ضعیف می‌شوند.

توصیه تخصصی رایان: در فرآیند تعمیر DVD و یا تعمیر سینمای خانگی سونی، همیشه بر استفاده از قطعه اصلی و اورجینال تأکید کنید تا از تکرار خرابی و آسیب به سایر بخش‌های دستگاه جلوگیری شود.